Giriş

Dünya büyük bir değişim yaşamakta, dijitalleşme, yaşamın her alanında çok daha fazla yer almaktadır. Üretim biçimlerinin değişmesi ile birlikte yeni iş modelleri, çalışma şekilleri ve işgücü profilleri ortaya çıkmaktadır. Bu değişim kamu sektöründen özel sektörlere sivil toplumdan akademik sektöre kadar tüm alanlarda kendini göstermektedir. Tüm bu değişimler sonucunda kurumlar, yaklaşımlar, anlayışlar ve tabii ki her şeyin temelinde olan insan değişmekte, yeni tüketim biçimleri ve yaşam kodları ortaya çıkmaktadır.

Dördüncü Sanayi Devrimi veya Endüstri 4.0 birçokları için ilk sanayi devriminin getirdiği değişimden daha güçlü bir etki yaratacak. Endüstri 4.0; nesnelerin interneti, yapay zekâ, siber-fiziksel sistemler,  bulut bilişim ve akıllı fabrikanın oluşturulması dâhil  üretim teknolojilerindeki otomasyon ve veri alışverişi araçlarını temsil etmektedir.

Siber-fiziksel sistemler sanal ve fiziksel dünya arasında köprü kurmakta ve böylece makinelerin –gerçek- dünyası ile internetin –sanal- dünyası arasındaki sınırı giderek bulanıklaştırmaktadır (Endüstri 4.0 dan Toplum 5.0 a güncel yaklaşımlar, Çiğdem, Boztaş)  Toplum 5.0 ise “Süper Akıllı Toplumu” Endüstri 4.0`a göre şekillendiren daha insancıl bir yaklaşımla dengeleyen yeni bir toplumsal düzeni tanımlamaktadır. Zira Endüstri 4.0 uygulamalarını gerçekleştirebilecek  dijital dönüşümün toplumsal dönüşüm boyutunu yönetecek yetkinlikleri yüksek, yaratıcı ve nitelikli topluma gereksinim duyulmaktadır.

Akıllı üretim teknolojileri, bulut bilişim, büyük veri, artırılmış gerçeklik ve nesnelerin interneti, gibi endüstri alanında dijitalleşmeye yön veren bazı yeni teknolojiler pazarlama anlayışını da etkilemiştir. Endüstri 4.0’ın pazarlama alanına yeni fırsat sağlamasının yanında, tüm değer zincirleri üzerinde güçlü bir etkiye sahip olduğu bilinmektedir.

Bu çalışmada Endüstri 4.0, Toplum 5.0, Pazarlama 4.0 -Toplum 5.0 ile Direk Pazarlama 5.0 Geçiş- ve Satış 5.0 gibi kavramlar üzerinde çalışılmıştır.

1.   Toplum 5.0 Tarihsel Gelişim, Ortaya Çıkış Ve Özellikleri

İnsanlık tarihinin gelişimine baktığımızda , avcı toplum (toplum 1.0), tarım toplumu (toplum 2.0), endüstri toplumu (toplum 3.0), bilgi toplumu (toplum 4.0) ve günümüzde de bilgi toplumu üzerine inşa edilen toplum 5.0 başka bir deyişle akıllı toplum (süper akıllı toplum)’dan bahsedilmektedir. (Fukuyama, 2018)

Şekil 1: Toplum 5.0’ın amaçladığı Süper Akıllı Toplumun Tarihsel Gelişimi (Harayama. 2017:11)

Şekil 1’de Toplum 5.0’a kadar toplumların tarihsel gelişiminin şu şekilde geliştiği görülmüştür (Harayama, 2017:11; Keidanren [Japonya İş Federasyonu], 2016:8):

• Toplum 1.0'ı, doğa ve çevre ile uyumlu birlikte avlanan ve toplanan insan grupları olarak,
• Toplum 2.0'ı, tarımsal üretime geçiş ile birlikte artan ulus inşası ve organizasyona dayalı gruplar olarak,
• Toplum 3.0’ı, Sanayi Devrimi ile sanayileşmeyi teşvik eden ve seri üretimin artığı bir toplum olarak,
•  Toplum 4.0’ı, bilgi ağlarını birleştirerek katma değer yaratan bir bilgi toplumu olarak,
• Toplum 5.0’ı ise, insanı merkeze koyan refah içinde bir toplumu hedefleyen Toplum 4.0 üzerine kurulmuş bir bilgi toplumu olarak açıklamıştır.(

Tarihsel gelişime bakıldığında, toplumların evrimleşme sürecinin oldukça hızlı gerçekleştiği görülmektedir. Örneğin, avcı toplumunun iki yüz bin yıldan, ardından gelen tarım toplumunun on bin yıldan, endüstri toplumunun ise iki yüzyıldan fazla sürdüğü görülmektedir. Ancak internetin insanların yaşamına girmesi ile dijitalleşme sayesinde çok daha hızlı sürelerde bir üst seviyeye geçildiği görülmektedir. Yaklaşık on yılda bir dijital devrim gerçekleşmektedir. Dijital dönemde daha önceki dönemlere göre çok daha hızlı bir değişim ve gelişimin yaşandığı bir gerçektir . (Social Sciences Research Journal (SSRJ) Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum Prof. Dr. Nüket Saracel Arş. Gör. Irmak Aksoy )

Şekil 2: Toplumun Evrimi

Kaynak: Keidanren (2018). Society 5.0 - CoCreating the Future. Keidanren Policy & Action. https://www.keidanren.or.jp/en/policy/2018/095_proposal.pdf, Erişim tarihi: (04.08.2020).

“Akıllı toplum” hatta “süper akıllı toplum” olarak nitelenen toplum 5.0; 2017 yılında dünyanın en büyük bilişim-teknoloji fuarlarından biri olan CEBIT’de (Hannover, Almanya) Japonya başbakanı Shinzo Abe tarafından tanıtılmıştır. Shinzo Abe toplum 5.0 felsefesini anlatırken, teknolojinin toplumlar için tehdit değil yardımcı olduğunu belirtmiştir. (Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi (Akademik Yayınlar Işığında Toplum 5.0 Kavramına İlişkin Bir Değerlendirme  Nisa AKIN Evrim MAYATÜRK AKYOL Olca SÜRGEVİL DALKILIÇ))

Aynı zamanda  toplum 5.0’ın, endüstri 4.0 ve dijitalleşmenin sunduğu imkanlarla dönüşen bir toplum anlayışı olarak ortaya çıkmıştır.

Toplum 5.0 tarafından hedeflenen Süper Akıllı Toplum’un özellikleri:

• Bireylerin ihtiyaç duyduğu ürün ve hizmetleri gerekli miktarlarda ve ihtiyaç duydukları anda temin edebilmesini sağlayan bir toplum,
• Yüksek kaliteli hizmetlerin alınabileceği bir toplum,

Yaş, cinsiyet, bölge veya dil gibi farklılıkların ortadan kalktığı rahat, refah içinde yaşayabilecekleri bir toplum. (Akademik Yayınlar Işığında Toplum 5.0 Kavramına İlişkin Bir Değerlendirme  Nisa AKIN Evrim MAYATÜRK AKYOL Olca SÜRGEVİL DALKILIÇ)

Şekil 3: Toplum 5.0 Görsel Anlatımı

Toplum 5.0, teknolojik gelişmelerin toplumla bütünleşmesine odaklanmıştır. İnsan odaklı bir toplum anlayışı sunmaktadır. Toplum 5.0’ın temel amaçları arasında; bireylerin kendi potansiyellerini fark etmelerinin desteklenmesi;  kişisel farklılıklardan bağımsız herkesin ihtiyaçlarının uygun ürün ve hizmetlerle karşılandığı bir sistem; insanların rahat ve konforlu hissettiği ve aktif katılım gösterdiği bir toplum; herkes için eşitlik ve aynı zamanda yer almaktadır.

2.   Endüstri 4.0 Tarihsel Gelişim, Ortaya Çıkış Ve Özellikleri

Dördüncü Sanayi Devrimi yani içerisinde bulunduğumuz dönem aynı zamanda Endüstri 4.0`dır.

Şekil 4: Sanayi Devrimleri

İlk olarak dünyanın en büyük endüstri fuarı Hannover Fair 2011'de kullanılan Endüstri 4.0 işletme çevresinin dijitalleşmesini sağlayan birbiriyle bağlantılı tüm teknolojileri temsil etmektedir. Açıklamalarda, fabrikaların akıllanması ile daha az enerji, hammadde ve işgücü tüketimi sayesinde maksimum çıktı sağlanacağı ifade edilmiştir. Bunun için siber fiziksel sistemler, nesnelerin interneti, hizmetlerin interneti ve akıllı fabrikalar ve altı temel teknoloji (nesnelerin endüstriyel interneti ve siber fiziksel sistemler, eklemeli üretim-3D yazıcılar, büyük veri, yapay zekâ, akıllı robotlar, sanal gerçeklik ana unsurlar olarak belirlenmiştir. (Endüstri 4.0’a Akademik Bakış, Derleme Makale, Kaygın,Zengin, Topçuoğlu, 2019). Bu gelişmeler ile birlikte emeğin önemi azalırken, yapay zeka, robotik teknoloji ve yazılımlar daha önemli hale gelmeye başlamıştır. İnsan gücünün üretimde yer almaması bir devrim olarak nitelenmekte ve daha önce gerçekleşen sanayi devrimlerinde olduğu gibi bu devriminde tüm dünya ülkelerini ve ülkemizi derinden etkileyeceği düşünülmektedir.(Endüstri 4.0’a Akademik Bakış, Derleme Makale, Kaygın,Zengin, Topçuoğlu, 2019).

Endüstri 4.0 “Makinelerin, Bilgisayarların, İnsanların ve Nesnelerin İnterneti” olarak tanımlanır.

Şekil 5: Endüstri 4.0 Tarihsel Gelişimi ve Gelecek Endüstri 5.0

Endüstri 4.0, içinde otomasyon sistemi, veri alışverişlerini ve üretim teknolojilerini içerir.

Endüstri 4.0’ın ayırt edici en önemli unsurları aşağıdaki gibi dir.

• Hız: Bu devrim doğrusal olmayıp, üstün bir hızla oluşmaktadır. Endüstriyel gelişmeler hızla gelişmekte, her gün yeni bir teknolojik gelişmeler olmakta, yeni teknolojik gelişmeler, daha yenilerinin önünü açmaktadır.
• Genişlik ve Derinlik: Bu sistem dijital teknolojiler sayesinde ilerlemiş, sadece üretim yapısını değil iş dünyasında, toplumda ve bireyin yaşam koşullarında derin değişikliklere yol açmıştır.

Sistem Etkisi: Yeni dönem, şirketlerin, sektörlerin ama aynı zamanda ülkelerin sistemlerini değiştirmektedir. Birbirlerine bağlı bir bütünleşme ile sistemlerin bütünsel dönüşümünü ifade etmektedir. .(Endüstri 4.0’a Akademik Bakış, Derleme Makale, Kaygın,Zengin, Topçuoğlu, 2019).  

3.   Toplum 5.0 ve Endüstri 4.0 ilişkisi

Toplum 5.0, bir “süper akıllı” toplum anlamına gelmekte ve bu dönüşüme Endüstri 4.0 yani dijitalleşmenin sunduğu imkanlarla hazırlanmaktadır.

Şekil 6: Toplum 5.0 – Endüstri 4.0 Gelişim İlişkisi.

Endüstri 4.0’ın karşılığı olan  toplum 5.0, öncelikle Japonların gelişim stratejisi olmakla birlikte, sadece Japonya’yla sınırlı değildir. Bu yaklaşımın daha global bir bakış açısıyla  dünyadaki toplumsal sorunlarla baş etmeyi desteklemesi beklenmektedir. Günümüzde tüm dünya endüstri ve sosyal yaşamın nasıl bütünleştirilebileceğini tartışmaktadır.

Nesnelerin interneti, sanal gerçeklik,  akıllı teknolojiler,  yapay zeka, giyilebilir teknoloji,  nano teknoloji, büyük veri, arttırılmış gerçeklik, akıllı robotlar gibi yeni teknolojilerin yön verdiği endüstri 4.0 ; çalışma biçimlerini, iletişim yaklaşımlarını başka bir bakış açısıyla  tüm toplumu farklı yön ve boyutlarda değiştirmektedir.

Bu ilişkiyi bir örnekle açıklamak gerekirse; Nesnelerin İnterneti ile derlenen büyük veri, yapay zeka tarafından yeni bir zeka tipine dönüştürülerek toplumun her yerine ulaştırılacak. Toplum 5.0’ın ilerlemesi ve gelişmesi ile birlikte ürünlerin ve hizmetlerin talep edenlere ihtiyaç duyulduğu miktarda ve zamanda ulaştırılacaktır. Daha konforlu ve sürdürülebilir bir yaşam şeklini getirecektir.

Toplum 5.0, Endüstri 4.0’ı takip etmektedir. Buradaki en önemli konu, Endüstri 4.0, teknolojide üretime odaklanmaktadır. Toplum 5.0 ise yaşam kalitesini, sosyal sorumluluğu ve sürdürülebilirliği iyileştirmede Endüstri 4.0’ın yarattığı sonuçlardan ve teknolojiden daha fazla yarar sağlanmaktadır. Böylelikle insanların refah düzeyinin artmasına odaklanmaktadır.

4.   Endüstri 4.0 - Yeni İş Modelleri

Sanayileşmenin dördüncü aşaması sadece akıllı teknolojilerle sınırlı değildir; nano teknolojiden, gen bilimine yenilebilir enerjiden sağlık ve sosyal bilimlerin farklı dallarına, her alanda hızlı bir değişim geçirmektedir. Endüstri 4.0 tüm teknolojilerin ve değer zinciri organizasyonları kavramlarının bir bütünüdür. Bu yönüyle akıllı fabrikalar vizyonunun oluşmasına büyük katkı sağlar. Endüstri 4.0, bilişim alt yapısı olmadan gerçekleşemez. O bilişim altyapısı ile akıllı üretim gerçekleşecek buna bağlı olarak da süreç hukuki altyapı ile sağlamlaşacak yeni iş modelleri ile gelişmesine devam edecektir. (Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi Endüstri 4.0 Industry 4.0 Ahmet Fazıl ÖZSOYLU 2017)

 

Şekil 7: Endüstri 4.0 – Yeni iş Modelleri

Teknolojinin gelişimi ve yeni mühendislik uygulamaları, üretim sürecinin elektronik ortama taşınması vs. gibi yenilikler tedarik zinciri süreçlerinden satış ve pazarlama süreçlerine, bütün süreçleri etkilemiş ve yeni açılımlara yol açmıştır.

Aynı şekilde iş modelleri de değişmektedir. Bir iş modeli, şirketin kar etmek için ortaya koyduğu iş yapma yöntemini ifade etmektedir. Akıllı üretimin devreye girmesi, robotlar, dijitalleşme, sensörler vs. geleneksel iş modellerini tamamen değiştirmektedir. (Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi Endüstri 4.0 Industry 4.0 Ahmet Fazıl ÖZSOYLU 2017)

İnternetin yaygınlaşması, online e-ticaret yöntemleri ve  iş modellerinde önemli değişikliklere neden olmuş, bir dönemin “ne üretirsem satarım” anlayışı yerini müşteri memnuniyetine bırakmış ve üretim anlayışı değişmiştir.

Artık hedef “Kişiselleştirilmiş Ürünler”dir. Hedef “ürün ve hizmet yaratma sürecini israflardan arındırıp sadeleştirerek sunulan değeri mükemmelleştirmek ve bu yolla firma karlılığını arttırmak” olmuştur.  (Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Endüstri 4.0, Ahmet Fazıl ÖZSOYLU )

Bu amaca yönelik olarak yıllar boyunca farklı üretim süreçleri ve iş modelleri geliştirilmiştir. Geleneksel modeller (fordizm, taylorizm vs.) revize edilmiş, esnek üretim süreçlerine geçilmiştir. Üretim süreci esnekleşirken, bütün çalışanların sisteme olabildiğince katkıda bulunmasını sağlamak, beklemelerin, zaman kayıplarının ve israfın önüne geçmek yeni anlayışın temelini oluşturmaktadır. Bu amaca yönelik olarak yalın üretim teknikleri, tam zamanında üretim, 5S, kanban sistemleri gibi yeni yaklaşımlar uygulamaya sokulmuştur. Bilindiği gibi önceleri kitle üretimi mantığı ile üreten firmalar, her iş parçasını olabildiğince büyük miktarlarda üretmek suretiyle maliyetleri azaltmaya çalışmış, ardından iş bölümü anlayışı ile her kesin kendi işinde uzmanlaşmasını sağlayarak üretimin etkinliği hedeflenmiştir. Bu yaklaşımlarda ürün çeşitliliği, teslim süresi, üretimin planlanması ve müşteri taleplerindeki değişmelere uyum yönünden esneklik sağlanamamış, müşterinin öncelikleri yerine şirketin nasıl daha fazla kar edeceğine odaklanılmıştır. Üçüncü sanayi devriminin sonunda “üretimin müşterinin istediği anda ve istediği miktarda yapılması ve stok fazlasının bulundurulmaması -just-in-time- (JIT)” anlayışı yaygınlaşmıştır. Endüstri 4.0 ile müşteriye özel, kaliteli ve düşük fiyatlı üretim anlayışı hâkim olacaktır.(Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Endüstri 4.0, Ahmet Fazıl ÖZSOYLU )  

Amaç;

· Kalite, fiyat performansı ve işlevi bakımından müşterinin istediği ürünleri

· Müşterinin istediği zamanda,

· Zaman, emek vs. daha az kaynak harcayarak

· Üretebilmek ve müşteri için önem arz eden faaliyetlere odaklanabilmektir.

4.1   Kişiselleştirilmiş Ürünler

Artan rekabet koşullarında ve gelişen teknolojiler sonrasında üretim şekillerinde ciddi değişimler yaşanmıştır. Bu değişimlerle birlikte “ Ürün”e bakış açısı da farklılaşmış artık müşteri sadakatini sağlamak önem kazanmıştır. Bu bakış açısıyla her müşteriye farklı, özel ürünler sunmak ve bunu müşterinin, bu hizmet için ödemeyi göze alacağı bir fiyat seviyesinde gerçekleştirmek hedeflenmektedir.

Gelişen dijital gelişmelerle birlikte nihai ürün yapılanmasında ve sunumunda yeni bir dönem başlamıştır. Yeni dijital dünyada ürün ile tüketici arasındaki mesafe azalmış, artık her şey bir “tıklama” mesafesine inmiştir. Böylelikle hem üreticiler tüketicilerin nasıl bir ürün talep ettiklerini daha iyi anlamaya, hem de tüketiciler ürünle ilgili taleplerini rahatlıkla belirtmeye başlamıştır. Böylece koşullar değişmiş, tüketiciler nerede ise kurumlar kadar güçlenmiş ve kişiselleştirilmiş ürünler dönemi başlamıştır. Artık tüketiciler; internet sayesinde her türlü ürünle ilgili bilgiye ulaşabilmekte, ürünü kullanan diğer tüketicilerle iletişime geçebilmekte, fiyat, kalite ve özellikler konusunda kendi gibi olanlarla bir güç oluşturabilmektedir. Bu yeni dijital dünyanın dinamiklerine uyum sağlayan markalar ve köklü firmalar, kişiye özel ürünler üretmeye ve kişiye özel iletişim yaklaşımları geliştirmeye başlamış, bu yaklaşımla müşterilerin bireysel özelliklerine, isteklerine ve beklentilerine uygun özel çözüm üretmeye başlamışlardır.

Kitlesel üretim ve kişisel üretim birbirlerinin alternatifi değildir. Ancak koşullar kişiselleştirilmiş ürünleri daha fazla ön plana çıkarmaktadır. Nitekim birçok firma da bu konuda atılımlara başlamıştır. Örneğin Coca Cola kitle üretimi yaparken tüm dünyada bulunduğu ülkenin en sık karşılaşılan isimlerini kutuların üzerine yazarak “kozmetik kişiselleştirme” veya Starbucks’ın kahveyi sunarken az-çok şekerli/sütlü, aromalı/aromasız gibi tercihlerine göre kahve sunmak suretiyle “kişiselleştirilmiş standardizasyon”a güzel örnekler sunmuştur. Aynı şekilde otomobil firmaları prototip üzerinde kişiye özel renk, jant, direksiyon, vs. ayrıcalıklarla “isteğe uygun kişiselleştirme” örneği sunmaktadır. Bu örneklerin yanı sıra birde ürünün veya hizmetin tamamen siparişe gör hazırlanmasıyla “saf kişiselleştirme” örnekleri de vardır. Müşteriler mükemmel üründen çok, fark oluşturan ve kendi özel isteğine uygun ürünleri tercih etmekte, başarılı işletmeleri de diğerlerinden ayıran özellik, müşterileri ile ilişkilerini kişisel boyuta indirebilenlerdir.(Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Endüstri 4.0, Ahmet Fazıl ÖZSOYLU )  

4.2   Yatay ve Dikey Entegrasyon

Yeni iş modelleri çerçevesinde üreticilerin birbirleri ile entegre çalışmaları sektördeki başarı için çok önemlidir. Bir sektörde şirketler, ithalatçılar ve üreticiler,  tedarikçiler, başka bir ifade ile hammadde ve ara mal tedarikçileri ile üreticiler, ama aynı zamanda pazarlamacılar ve satış sonrası servis veren birimler bir birleri ile iletişim içerisinde olmalıdır. Bu iletişim şekli hizmet sektöründen üretim sektörüne kadar tüm sektörler için geçerlidir. (Ohs Academy İş Sağlığı Ve Güvenliği Akademi Dergisi Fiziksel Risk Etmenleri Maruziyetine Bağlı İş Kazası Ve Meslek Hastalıklarının Önlenmesinde Endüstri 4.0 Yaklaşımının Değerlendirilmesi Vedat Caner 2021)

Aynı müşteri kategorisindeki firmalara hitap eden firmaların, pazar paylarını artırmak için birleşmeleri, kendi aralarında iletişim ve dayanışma sağlamaları “Yatay Entegrasyon” olarak tanımlanır. Yatay entegrasyon ile hammadde tedarikinden pazarlama satış aşamasına kadar tam kapasite çalışmak mümkün olabilmektedir. Böylelikle de maliyetler düşmektedir. Bu durum sadece imalatçılar açısından değil, tüketiciler açısından da arzu edilen bir gelişmedir.

Dikey entegrasyon ise aynı sektördeki farklı alt sektörlerde müşterisi olan firmaların birleşme şeklidir. Yatay ve dikey entegrasyonun gerçekleştirildiği Endüstri 4.0 sayesinde, müşteri ile yakınlık artacak, müşteri şikayetleri ve önerileri/talepleri hızlıca değerlendirilebilecek, özellikle kişiselleştirilmiş üretim kolaylaşacak ve verimlilik artacaktır. Böylece işletmeler esnek bir yapıda ve daha da verimli çalışacaktır. Konu ile ilgili önemli bir örnek “Dassault Systemes” ve “BoostAeroSpace” isimli firmaların Avrupa havacılık ve savunma sanayi için bir işbirliği platformu oluşturmalarıdır. Oluşturulan “AirDesign” adlı platform sayesinde, tasarım ve üretim konularında işbirliği ve ortak çalışma alanı oluşturulmuştur. Bulut tabanlı bir hizmet sunulduğundan şirketler ve paydaşları üretim verilerini rahatlıkla paylaşmaktadır.  (Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Endüstri 4.0, Ahmet Fazıl ÖZSOYLU )  

Sanayileşmenin dördüncü aşaması olarak kabul gören Endüstri 4.0, özel ve kamu sektörüyle birlikte toplumun tüm katmanlarını etkileyecek olan yeni bir süreçtir. Endüstri 4.0’ı oluşturan bilişim altyapısı akıllı üretimi gerçekleştirmekte, akıllı üretimle yeni iş modelleri ortaya çıkmakta ve neticede günlük hayattan çalışma hayatına, ürünlerin yapısından tedarik ve satışına uzanan süreçlerde köklü değişimler beklenmektedir.Her sanayi devrimi köklü ve önemli değişikliklere sebep olmuştur. Bilişim, iletişim, internet, otomasyon, robotlar ve veri toplama teknolojilerinin günlük yaşamda ve üretim sürecinde içselleştirilmesi ile sanayinin dördüncü aşamasında ilerleme sağlanmış olacaktır. Endüstri 4.0 ile üretim sistemleri ciddi anlamda değişiklik gösterecektir. Üretimin %30 hızlanması ve %25 etkinlik sağlanması beklenmektedir. Büyük verinin kullanımı her alanda yaygınlaşacak,  ürün kalitesi ve müşteri memnuniyeti artacaktır.(Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Endüstri 4.0, Ahmet Fazıl ÖZSOYLU)

Endüstri 4.0 ile;

• Yeni üretim tarzı otomasyon süreçlerine adaptasyon, müşterinin özel tercihlerine daha uygun üretim, daha kaliteli ve yenilikçi üretim,
• Daha etkin tedarik zinciri yönetimi,  daha az kaynak kullanan ve daha verimli ve esnek uygulamalar,
• Müşterilerin özel taleplerine yönelik  kişiselleştirilmiş üretim,
• Etkinlik, üretkenlik, verimlilik ve optimizasyonun sağlandığı bir üretim anlayışı yaygınlaşacaktır.

Gelişmeler göstermektedir ki, insanlar, nesneler ve sistemler birbirleri ile bağlantılı olacak, ekonomik büyüme, istihdam, yatırımlar, iş dünyası, hatta akademik çalışmalar bile yeni fırsatlar ve sorumluluklarla karşı karşıyadır.

Tüm bu yaşanan hızlı değişimler beraberinde birçok fırsatı da yaratmaktadır, bu fırsatları değerlendirebilen markalar, şirketler ve devletler, geleceğe damga vuracaktır.

5.   Endüstri 4.0’dan Toplum 5.0 Uygulamaları

Japonlar Toplum 5.0’ı orta ve uzun vadeli büyümenin anahtarı olarak değerlendirmekte ve  bir büyüme stratejisi olarak tanımlamaktadırlar. Endüstri ve sosyal yaşama Endüstri 4.0’ın AI, IoT, robotik, büyük veri ve gibi yeniliklerini entegre ederek katkı sağlamaya çalışan  Toplum 5.0’ın beş stratejik alanı şöyledir:

 1. Sağlıklı yaşam süresinin uzatılması,

2. Hareketlilik devriminin gerçekleştirilmesi,

3. Yeni nesil tedarik zincirinin oluşturulması,

4. Uygun altyapı geliştirilmesi,

5. Finansal Teknoloji (FinTech) geliştirilmesi

Nesnelerin İnterneti ile toplanan büyük verinin, yapay zeka tarafından işlenerek  toplumun her köşesine ulaştırılması planlanmaktadır. Yani büyük veri sayesinde müşterinin ihtiyaçları çok daha iyi analiz edilecek;  ürünler ve hizmetler, talep edenlere ihtiyaç duyulduğu miktarda ve zamanda ulaştırılacak ve daha tatmin olmuş bir müşteri ile konforlu ve sürdürülebilir bir yaşam şeklini getirecektir.

Endüstri 4.0 gibi Toplum 5.0’ın da dünyamıza önemli değişimler getirmesi bekleniyor. Bu değişimden öncelikle etkilenmesi beklenen sektörler başta sağlık sektörü olmak üzere mobilite, tedarik zinciri, altyapı ve finans sektörleridir. Bu sektörlerde yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri ise aşağıdaki maddelerde özetlenmiştir.( Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi, Toplum 5.0)

5.1  Sağlık Sektörü

Sağlık sektörü Japonya için en önemli sektörlerden biridir zira Japonya nüfusu hızla yaşlanmakta buna bağlı olarak da ülkede giderek artan sağlık ve bakım sorunları yaşanmaktadır. Bu sebeple Japonya ciddi bir sağlık ve güvenlik giderleri ile karşı karşıyadır. Japonlar bu duruma bağlı olarak toplum 5.0 kapsamında bir dizi çözüm üretmeyi hedeflemektedir. Bu çözümlerin başında, uzaktan tıbbi bakım hizmetlerinin uygulamaya konması, tıbbi veri kullanıcıları ile check-up, tedavi ve bakım kayıtlarını içeren bağlantı ve bilgi paylaşımının sağlanması ve tıbbi bakım tesislerinde AI ve robotların kullanımı yoluyla insanların bağımsızlığının desteklenmesini gelmektedir. Böylece farklı hastanelerde dağınık halde bulunan tıbbi verilerin birleştirilmesi ve paylaşılması, veriye dayalı daha etkili bir tedavi mümkün hale gelebilecektir. Uzaktan tıbbi bakım sayesinde ise yaşlı kişiler hastaneleri gelmelerinin azalması, kalp atış hızı gibi sağlık verilerinin ölçülmesi hedeflenmektedir.( Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi, Toplum 5.0)

5.2  Mobilite

Japonya’da nüfusun bir kısmının toplu taşımaya ulaşımı sınırlıdır. Japonya bu soruna çözüm olarak; dağıtım ve lojistik verimliliğinin artırılmasını (örneğin; tek bir kargo kamyonu sürücüsünün bulunduğu konvoyda insansız araç sistemi ve insansız hava aracı (drone) kullanılması) ve nüfusun az olduğu yerleşim alanlarında sürücüsüz taksi ve otobüs kullanımının teşvik edilmesini hedeflemektedir. Nüfusun az olduğu bölgelerde yaşayanlar için toplu taşımanın çok sınırlı olması nedeniyle hastaneye gitmek veya  alışverişe çıkmak zor olmaktadır. Ancak otonom araçlar, o bölgenin sakinleri için seyahati kolaylaştırabilir. Dronelar da daha kolay bir şekilde teslimat yapılmasını sağlayabilecek ve böylece e-ticaret sitelerinin veya kargo şirketlerinin dağıtım elemanlarının sayısının az olması sorun olmaktan çıkabilecektir.( Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi, Toplum 5.0)

5.3  Tedarik Zinciri

Japonya’da küçük, orta ve hatta büyük ölçekli şirketlerin birçoğunun veri koordinasyonu konusunda yaşadıkları sıkıntı, bu konuda yeni bir tedarik sistemi oluşturulması çalışmalarını başlatmıştır. Veri koordinasyonu ile her aşamada gerçek zamanlı verilerin elde edilmesi ve kullanılması amaçlanarak iyileştirilmiş tedarik zincirinin yanında akıllı fabrikalarda güvenli ve verimli üretim sürecinin oluşturulmasına imkân sağlanacaktır.( Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi, Toplum 5.0)

5.4  Altyapı

Japonya’daki hızlı ekonomik büyüme döneminde kamu altyapısında ortaya çıkan bozulmalar ve nitelikli işgücü sıkıntısı, denetim ve bakım için mali yükte bir artış yaratmıştır. Bu sorunu ortadan kaldırmak için yollar, köprüler, tüneller ve barajları denetlemek ve korumak için sensörler, yapay zekâ ve robotlar kullanarak altyapıyı geliştirmek amaçlanmıştır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri (ICT), robotlar ve uzmanlık gerektiren inceleme ve bakım sistemleri için sensörler içeren yeni teknolojiler kullanılarak, onarım gerektiren yerlerde erken tespit ve teşhis yapılabilecek ve bu sayede beklenmedik kazaların en aza indirilmesi, onarımda harcanan sürenin azaltılması sağlanabilecektir.( Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi, Toplum 5.0)

5.5  Finansal Teknoloji

Japonya’da para işlemlerinin büyük bir kısmı hâlâ nakit olarak yapılmakta ve banka işlemleri oldukça zahmetli durumdadır. Bununla birlikte finans şirketlerinde bilgi teknolojisi kullanımının sınırlı ve yavaş olması finansal teknolojinin geliştirilmesini öncelikli strateji alanlarından biri haline getirilmesini sağlamıştır. Japonya bu konuya para transferi için blockchain teknolojisinin kullanılması, finansal teknoloji firmalarına ve bankalarına açık uygulama programlama ara yüzleri (API) tanıtılması ve  nakit para kullanılmadan ödemenin teşvik edilmesi yoluyla çözüm üretilmesi hedeflemektedir.( Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi, Toplum 5.0)

6.   Endüstri 4.0’dan Toplum 5.0  Uygulama Örnekleri;

Önemli bir kısmı Japonya’dan olmak üzere dünyanın çeşitli yerlerinden Toplum 5.0 uygulama örnekleri mevcuttur.

6.1   Japonya

Toplum 5.0 kapsamında öngörülen önemli uygulamalardan biri global bir gerçeklik olan doğal afetlerin önlenmesi ve erken koruyucu müdahalelerin yapılması üzerinedir. Bu bağlamda afetlerden etkilenen alanların uydulardan, hava denetim radarlarından veya insansız hava araçlarından (drone) ya da sensör verilerine dayalı hasar bilgilerinden ve otomobillerden alınan yol hasarı bilgilerinden elde edilen verilerin büyük veri platformlarında yapay zekâ tabanlı analizleri yoluyla anında müdahale edilmesi mümkündür. Bu sayede afetlerden etkilenenlerin yerleri anında tespit edilerek sağlık, gıda, hijyen ve barınma ihtiyaçları hızlı bir şekilde giderilebilmekte, kurtarma robotları kullanımı ile enkazlar daha güvenli biçimde taranabilmekte, yollar kapandığı takdirde malzeme lojistiği insansız hava araçları (drone) ile sağlanabilmektedir (Cabinet Office, Government of Japan, 2018).

Menşe ülkesi olması itibarı ile “insan merkezli” Toplum 5.0 projesi kapsamında Japonya’da 157 bölgede kamu-özel-akademi ortaklığında toplam 229 adet akıllı şehir projesi faaliyete geçirilmiştir. Örneğin; yüksek araç sahipliği ile birlikte toplu taşıma seçeneklerinin zayıf olduğu Maebashi şehrinde nüfusun yaklaşık %30’u 65 yaş ve üzerindedir ve bireysel araç kullanmaları sakıncalıdır. Söz konusu inisiyatif kapsamında sürücüsüz toplu taşıma araçlarının diğer akıllı şehir ağına entegre edilmesiyle Maebashi ulaşım alanında gerçekleştirilen projelerin pilot merkezi olmuştur. (Deguchi, 2020Süper Akıllı Toplum: Toplum 5.0, Dokuz Eylül Üniversitesi  Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Emin Sertaç ARI- 2021).

6.2   Dünya

Yeni nesil teknolojilerin en etkili ürünlerinden olan yapay zekânın bu alanda kullanımı da oldukça yaygındır. Örneğin İngiltere’de sağlık hizmetleri veren Babylon Health isimli kuruluş yapay zekâ temelli çalışan sohbet botu sayesinde dijital bir hekim oluşturmuş ve mobil uygulama aracılığıyla hastaların bu hekimle çok kısa sürede doğrudan etkileşime girmelerini sağlamıştır. Benzer biçimde merkezi Hong Kong’da bulunan Insilico Medicine isimli biyoteknoloji firması yaşam kalitesi odaklı çalışmaları neticesinde yapay zekâ kullanarak daha az yan etkiye sahip ilaçlar tasarlamak amacıyla Oxford Üniversitesinden bir ekiple ortak çalışmalara başlamışlardır (Büyükgöze & Dereli, 2019).

Toplum 5.0’dan beklenen dijitalleşmeden sonuna kadar faydalanarak hayata rahatlık, kolaylık ve değer katan yenilikler sunmak. Toplum 5.0, bu yönüyle Siemens’in “Yaşam için Yenilikçi Zeka” yaklaşımı ile de birebir örtüşmektedir.

Sonuç

Toplumların avcılıktan, tarım, endüstri, bilgi toplumuna geçişleri sonrası bugün gelinen nokta, Japonlar tarafından ortaya atılan Toplum 5.0 ya da Süper Akıllı Toplum Modeli ile şekillenerek gelişmektedir. İnsanı merkeze alan ve onun dijital ortamlar ve yapay zeka kullanılarak refah içinde yaşamasını sağlayan bu modelin, Endüstri 4.0’ın çalışanların işsiz kalması, bazı meslekleri ortadan kaldırması gibi olumsuz etkilerini en aza getirerek daha yaşanılabilir bir dünya yaratacağı umulmaktadır.

Bireylerin her tür ihtiyaçlarının gereken miktar ve zamanda temin edilmesini sağlayıcı, özellikle akıllı ev uygulamaları gibi insan yaşamını kolaylaştırıcı unsurları içerici bir model olarak sunulmaktadır. Modelin ev ve iş yaşamını dengeleyici niteliği de göze çarpmaktadır.

Diğer taraftan, Toplum 5.0 sadece olağan dönemlerde önem taşımamakta, toplumların maruz kaldığı bazı felaketlerde de uygulanabilirdir. Gerçekten de, Aralık 2019’da Çin’in Vuhan kentinde başlayan ve 18 Nisan 2020 itibariyle Dünya’da Türkiye’de dahil 180’den fazla ülkede 2.094.884 kişinin hastalanmasına ve 135.569 kişinin ölümüne neden olan Covid-19’la birlikte Toplum 5.0’ın daha da fazla önem kazanmaya başladığı görülmektedir. İnsanları evlerinde kalmaya mahkûm eden, birçok işyerinin geçici ya da sürekli olarak kapanmasına, çok sayıda çalışanın geçici ya da sürekli işsiz kalmasına neden olan bu salgın pek çok şeyi kökünden değiştirmiş olup ileride de hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı inancı toplumda yerleşmiştir. Bilim insanları bu tür salgınların ileride yeniden ortaya çıkabileceği endişesini taşımaktadır. Global nitelikteki bu salgın insan sağlığı bakımından ölümleri, ciddi ve ağır tedavi gerektiren süreçleri beraberinde getirirken, toplumsal yaşamı da önemli ölçüde etkilemektedir. ((Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum, Doğuş Üniversitesi, Saracel, N., Aksoy, I. (2020). Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum. Social Sciences Research Journal, 9 (2), 26-34)

Sokağa çıkma yasaklarının uygulandığı pek çok ülkede ve hemen her düzeyde e-tabanlı uzaktan eğitim sistemleri kullanılmakta, alışverişlerde elektronik sipariş yöntemine ve eve teslimata yoğun şekilde başvurulmaktadır. Ayrıca özellikle halkın bilgi edinmesinde ve zaman geçirmesinde TV ve internet kaynakları ile özellikle de sosyal medyanın kullanılma yaygınlığı artmıştır. Elektronik tabanlı alt yapıya ve deneyime sahip işletmeler ve eğitim kurumlarının bu işleyişi sağlamakta herhangi bir zorluk çekmediği aşikârdır. Kurumsal düzeydeki bu uyumun yanı sıra devletlerin dijital ortamın insan yaşamını kolaylaştırmasına yönelik politikalarının da bu kapsamda önemli rolü bulunmaktadır. Salgının ortaya çıktığı Çin’de insanların sokağa çıkmasının ve bulaşıcılığının artmasının önüne geçmek amacıyla insanlar tarafından yapılan sokak temizliği, taşımacılık gibi işlerin robotlar tarafından yapılması sağlanabilmiştir. (Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum, Doğuş Üniversitesi, Saracel, N., Aksoy, I. (2020). Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum. Social Sciences Research Journal, 9 (2), 26-34)

Endüstri 4,0, hem de Topum 5.0’a hızla ilerlerken bu süreçte dikkat gerektiren güvenlik ve adaptasyon konularıdır. Siber güvenliğin oluşturulması, sorunları teknoloji ve veri kullanarak çözen bir topluma dönüşmek için önem arz etmektedir.

Toplum 5.0 felsefesi ile gelişen teknolojinin insanlığa bir tehdit olarak algılanmamalıdır. Insan ve teknoloji işbirliği ile insanlığın faydasına işleyecek bir sistem olarak algılanması gerekmektedir.

Sonuç olarak; bu değişim ve dönüşümler maliyet ve yatırım gerekmektedir. Bu sistemlere adapte olabilen uygulayan büyük ölçekli güçlü firmaların/markaların daha çok büyüyeceği ancak küçük firmaların/markaların gücünün yetmeyeceğinden dolayı rekabet edemeyecekleri ve hatta yok olacakları görüşü vardır.

Toplum 5.0’ı oluşturan tüm bireylerin, firmaların/markaların, kurum ve kuruluşların bu değişim ve dönüşüme adapte olması ve bu dönüşümün sunduğu avantajlardan iyi bir şekilde faydalanabilmesi için dijitalizasyona yönelik bilgi ve becerilerini geliştirmesi çağın değişen koşullarına uyum sağlaması gerekmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaynakça

Atatürk Üniversitesi, Akademik Yayınlar Işığında Toplum 5.0 Kavramına İlişkin Bir Değerlendirme. Nisa AKIN, Evrim MAYATÜRK AKYOL ve Olca SÜRGEVİL DALKILIÇ.

Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi, Toplum 5.0

Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi / Journal of Bitlis Eren University, 4.0 Dünyası: Pazarlama 4.0 ve Endüstri 4.0. Prof. Dr.  İrfan ERTUĞRUL, Arş. Gör.Gözde DENİZ

Cabinet Office, Government of Japan, 2018

Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Endüstri 4.0, Ahmet Fazıl ÖZSOYLU 

Dokuz Eylül Üniversitesi, SÜPER AKILLI TOPLUM: TOPLUM 5.0, Emin Sertaç ARI.

Endüstri 4.0 dan Toplum 5.0’a Güncel Yaklaşımlar Kitap Özet.

Endüstri 4.0’a Akademik Bakış, Derleme Makale, Kaygın,Zengin, Topçuoğlu, 2019)

Endüstri Radyo, Onur Tuğman, Toplum 5.0 İletişim, Pazarlama ve Marka Radyo programı.

Görüş e-dergi, Anadolu Üniversitesi,  Prof. Dr. Yavuz Odabaşı, Endüstri 4.0’dan, Endüstri 5.0’a pazarlama yolculuğu.

Pazarlama 5.0 Nesnelerin İnterneti Pazarlaması, Öz, A. & Arslan, B. (2019). Marketing 5.0: Internet of Things Marketing. Journal of Strategic.

Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Endüstri 4.0’dan Toplum 5.0’a Güncel Yaklaşımlar, Editörler Dr. Serpil Çiğdem Doç. Dr. Asena Boztaş.

Stratejik Yönetim Araştırmaları Dergisi, Firmaların Endüstri 4.0 Stratejilerine Dair Bir Araştırma, Dr. Öğretim Üyesi Esra DİL Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi, Ahmet Hakim ESMER.

Süper Akıllı Toplum: Toplum 5.0, Dokuz Eylül Üniversitesi  Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Emin Sertaç ARI- 2021

Toplum 5.0’ın amaçladığı Süper Akıllı Toplumun Tarihsel Gelişimi (Harayama. 2017:11)

Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum, Doğuş Üniversitesi, Saracel, N., Aksoy, I. (2020). Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum. Social Sciences Research Journal, 9 (2), 26-34

Ohs Academy İş Sağlığı Ve Güvenliği Akademi Dergisi Fiziksel Risk Etmenleri Maruziyetine Bağlı İş Kazası Ve Meslek Hastalıklarının Önlenmesinde Endüstri 4.0 Yaklaşımının Değerlendirilmesi Vedat Caner 2021

Web Kaynak, https://www.endustri40.com/endustri-4-0dan-toplum-5-0a/

Web Kaynak, https://turkiyeemt.com/blog/endustri-5-0-toplum-5-0/